استخرها به دو صورت سرباز و سرپوشیده مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در صورت سرپوشیده بودن استخرهای شنا نیاز به تهویه سالن، وجود دارد. سالن مورد استفاده باید در درجه حرارت مناسب و رطوبت مطلوب باشد.
برای تامین این درجه حرارت باید از وسایل سرمایشی و گرمایشی استفاده کرد که در این کتابچه به بررسی این مسائل نمی‌پردازیم و تنها به نوع سیستم تامین کننده این حرارت و رطوبت اشاره خواهد شد.
در استخرهای سرباز، نیاز به تهویه محیط وجود ندارد و تنها آب استخر باید از لحاظ تمیزی و درجه حرارت مورد بررسی قرار بگیرد.
تاسیسات استخر شنا
آب استخر باید عاری از هر نوع کثیفی باشد و دمای آن باید بین 26 تا 27 درجه سانتی گراد تنظیم گردد.
برای تامین این شرایط نیاز به تجهیزات تاسیساتی است که در زیر نمای شماتیک این سیستم نشان داده می‌شود.
در این نما، سیستم سیرکولاسیون لازم برای تامین شرایط مورد نیاز آب نشان داده شده است همچنین چگونگی رسیدن آب به درجه حرارت مورد نیاز نیز کاملا مشخص می‌باشد.
تاسیسات جکوزی
جکوزی در دمای مطلوب بین 36 تا 42 درجه کار می‌کند و باید آبی تمیز داشته باشد.
برای تامین این شرایط نیاز به تاسیساتی است که در زیر نمای شماتیک این سیستم نشان داده می‌شود.
جکوزی‌ها دارای سیستم‌های جت پمپ هستند تا با فشار آب و برخورد آن به بدن شناور، آب درمانی جکوزی تکمیل گردد.
تاسیسات سونای بخار
برای بهره برداری مناسب از سونای بخار، باید رطوبت نسبی تا 99 درصد را برای آن فراهم کرد.
برای ایجاد این شرایط لازم است تا با استفاده از تاسیسات نشان داده شده در شکل زیر این محیط را برای استفاده مهیا کرد.
حوضچه آب سرد
برخی از پزشکان، فواید بسیار زیادی را برای استفاده از حوضچه‌های آب سرد بر می‌شمرند. برای عملکرد صحیح حوضچه‌های آب سرد، می‌توان راه‌های مختلفی را انتخاب نمود.
در بعضی از استخرها از سیستم‌های سرمایش مانند پیلر کمک می‌گیرند تا درجه حرارت این حوضچه را پایین نگاه دارند.
ورودی و رخت کن
در سالن ورودی و رختکن یک استخر، باید با تهویه مناسب و استفاده از سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی، محیطی آرام را برای شناگر ایجاد کرد.
دوش‌ها و دست شویی‌ها
آب بهداشتی مناسبی که برای دست شویی و دوش‌ها مورد نیاز است باید در درجه حرارت مناسب در اختیار شناگران قرار گیرد که برای تامین این آب باید از تاسیساتی همچون نمای شماتیک زیر استفاده کرد. در این نما نحوه سیرکولاسیون آب و تجهیزات مورد استفاده برای گرمایش این آب نشان داده شده است.
برای طراحی موتورخانه استخر باید به مسائل مختلفی مانند موقعیت موتورخانه، اندازه، امکان دسترسی و امکان تعمیر و نگهداری آن توجه شود.
مهم‌ترین معیار‌ها که باید هنگام طراحی استخر مدنظر قرار گیرد شامل موقعیت، اندازه، قابلیت دسترسی و مجزا بودن آن از سایر قسمت‌ها می‌شود.
صرف نظر از نوع استخر در مرحله طراحی موتورخانه آن باید به مسائل مختلفی توجه شود:
- اندازه و موقعیت موتورخانه نسبت به مجموعه
- محل قرار گیری کاسه استخر و چگونگی اجرای سیستم‌های لوله کشی و شبکه کانال
- وضعیت دسترسی به موتورخانه
- امکان کاربری و نگهداری ساده از تجهیزات
- در نظر گرفتن یک فضای محافظت شده و بسته برای نگهداری مواد شیمیایی
- امکان تخلیه فاضلاب موتورخانه
- وضعیت محیط موتورخانه از نظر دما، رطوبت، تهویه و سروصدا
- در نظر گرفتن ملاحظات الکتریکی
به طور ایده آل ورودی موتورخانه باید از ورودی اصلی ساختمان جدا باشد. به طوری که تکنیسین تعمیر و نگهداری قادر باشد بدون ورود به ساختمان وارد موتورخانه شود. همچنین برای موتورخانه نیز باید یک دریچه کفشور در نظر گرفته شود.
آب مناسب
یکی از مشکلات مربوط به آب در سیستم موتورخانه استخر، سختی آن است که همه ساله میلیون‌ها دلار در جهان صرف نگهداری و تعمیرات تجهیزات و لوله‌کشی‌های آسیب دیده از آن می‌شود. مکانیزم ایجاد سختی آب بدین صورت است که بخار آب در جو چگالیده شده، دی اکسید کربن هوا را در خود حل می‌کند و تشکیل اسید ضعیفی بنام اسید کربنیک می‌دهد. این اسید همراه با قطرات باران به زمین می‌بارد. از خاک‌های سطحی عبور کرده و به بستر‌های سنگی زیر زمینی که معمولاً سنگ آهک می‌باشند می‌رسد، سنگ آهک مخلوطی از کربنات کلسیم و منیزیم است. اسید ضعیف، آهک را در خود حل می‌کند و موجبات سختی آب را فراهم می‌آورد. برای مقابله با این مشکل از سختی گیر استفاده می‌شود.
آب شهر با دمای 10-20 درجه سانتی گراد (بسته به شهر و یا کشور مورد استفاده) وارد موتورخانه شده و این آب قبل از ورود به استخر می‌باید مراحلی را طی کند. به دمای آسایش انسان نزدیک شود و در استخر مورد استفاده قرار گیرد، آب شهر همچنین باید سختی گیری شده و تصفیه گردد و در مراحلی مواد شیمیایی نظیر کلر به آب اضافه گردد تا ذرات و مواد مضر آن گرفته شود. آب مورد استفاده در استخر شنا امکان جذب میکروب و ویروس را دارد و باید همواره از سلامت آن اطمینان حاصل کرد. برای مقابله با این مشکلات از فیلترها و مواد شیمیایی استفاده می‌شود.
موتورخانه‌های معمولی استخر دارای تجهیزات زیر می‌باشند:
دیگ آبگرم
دیگ بخار
سختی گیر
فیلتر شنی
مبدل حرارتی
منبع کویل دار
موگیر
پمپ
شیر آلات و اتصالات
طراحی موتورخانه استخر شامل 3 بخش کلی می‌باشد.
بخش اول: واحد گرمایش
بخش دوم: تصفیه آب
بخش سوم: پمپاژ
برای بررسی موتورخانه‌ی یک استخر لازم است تا تک تک واحد‌های استخر به صورت مجزا مورد بررسی قرار گیرند تا تمامی تجهیزات مورد نیاز برای ایجاد آسایش شناگران مشخص شود.
استخرهای شنا برای کاربری‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند که بنا بر کاربری آن، دارای قسمتهای متفاوتی می‌باشند. یک استخر عمومی، دارای بخش‌هایی است که در زیر به آن اشاره می‌کنیم:
سالن استخر
استخر شنا
جکوزی
سونا بخار
سونا خشک
حوضچه آب سرد
ورودی
رخت کن
دوش‌ها
دستشویی‌ها
مجریان استخرها باید بخوبی با تجهیزات مورد استفاده در استخرها، رنگ‌ها و پرداخت‌های سطوح، شیمی آب، پمپاژ مکانیکی، فیلتراسیون، سیستم‌های گرمایش و الکتریکی آشنایی داشته باشند.
برای عملکرد بهینه‌ی این بخش‌ها نیاز به یک سیستم تاسیساتی یکپارچه است تا بتواند محیطی مناسب را برای شناگران تامین کند. برای برآورد این نیاز، تاسیسات یکپارچه‌ای را در فضایی به نام موتورخانه استخر تعبیه می‌کنند.
مهندسان تاسیسات باید مطابقت داشتن کلیه تجهیزات استخر را با مقتضیات جریان و فیلتراسیون آن مورد بررسی قررار داده و تایید کنند. البته ملاحظات دیگری، چون سیستم‌های الکتریکی، نوع پمپ ها، نوع فیلترها و شیمی آب نیز وجود دارند.
مراحل ساخت استخر:
- تهیه نقشه با توجه به اندازه استخر (سه بعدی و دو بعدی)
- تعیین محل از لحاظ جغرافیایی جهت احداث استخر و تصفیه خانه (موتورخانه)
- انجام آزمایشات بر روی خاک و دریافت پارامتر‌های استقامت خاک برای ساخت استخر شنا
- محاسبات تاسیساتی استخر
- تعیین جنس و سایز لوله‌ها و اتصالات با توجه به شرایط آب و هوایی محیطی و خاک
- فلودیاگرام و بلوک دیاگرام کلیه مراحل اجرای تاسیسات
- تعیین محل تخلیه و بکواش فیلتر‌های مربوط (استخر یا جکوزی)
- محاسبات عمرانی استخر
- سایزینگ میلگرد‌ها
- نوع و درجه استقامت بتون
- سایز شبکه
- نحوه استفاده از میلگرد‌ها در جهت کمتر شدن میزان پرتی
- اجرای تاسیسات (مکانیکی و الکتریکی) با در نظر گرفتن شرایط محیطی (در مواردی که استخر روباز می‌باشد، عمق مناسب و استاندارد از جنبه سد یخ زدگی)، عایق کاری (برودتی و حرارتی)
- ماهیچه کشی یا به اصطلاح بتون پوششی روی تاسیسات
- آرماتوربندی طبق محاسبات صورت گرفته و انجام قالب بندی و بتون ریزی ساخت استخر
- عایق کاری داخل استخر به اصطلاح آب بندی استخر (لازم به ذکر است در آب بندی استخر هرگز نباید از مواردی نظیر ایزوگام یا قیرگونی استفاده کرد.)
- انجام سرامیک کاری استخر (پس از تست حداقل 48 ساعته آب بندی استخر)
- اجرای تصفیه خانه و نصب کلیه تجهیزات از پیش طراحی شده برای ساخت استخر
- نصب پرژکتور‌های داخلی استخر (چراغ استخر) و آب بندی آنها
- طراحی، ساخت و نصب تابلو برق مرکزی، جهت فرمان تک تک مراحل تصفیه، تخلیه و بکواش به منظور ساخت استخر
- انجام تاسیسات الکتریکی، کابل کشی (لوله فولادی، داکت) داخل تصفیه خانه
- نصب سنسور‌های حرارتی و راه اندازی کامل
- سایزینگ تمامی دستگاه‌ها (فیلترها، مبدل‌های گرمایی یا سرمایی، الکتروموتور‌های تصفیه یا خطی، فیلتر‌های تصفیه اکسیژن آب، ozon، uv، دستگاه‌های کلرزن گازی یا مایع (خودکار یا مکانیکی)
آب استخر به دو روش یعنی با استفاده از یک سیستم بیولوژیکی-مکانیکی یا استفاده از تالاب‌های مصنوعی و فیلتر شنی مملو از پلانکتون جانوری تصفیه می‌شود. این سیستم‌های بدون خاک طی یک فرآیند طبیعی باعث تصفیه کامل آب، عاری از هرگونه مواد شیمیایی و عفونی، می‌شود.
این استخر طبیعی که قرار است در شهر ادمونتون، مرکز استان آلبرتا در کشور کانادا، احداث شود جایگزین یکی از استخرهای بسیار قدیمی این شهر است که در دهه 1950 ساخته شد.این استخر طی فرآیندهای فیلتراسیون طبیعی و با ترکیب سنگ، ماسه، شن و تصفیه‌کننده‌های گیاهی به منظور پاک نگه داشتن آب ساخته شد.
معماران در ساخت استخر عاری از مواد شیمیایی با محدودیت‌ها و چالش‌های زیادی مواجه شدند چرا که مجبور بودند قوانین سفت‌وسخت کانادا در خصوص احداث استخرها را نیز در نظر بگیرند. با این حال، این معماران از گروهی سخت‌کوش و خلاق تشکیل شده بودند که با مهارت تمام و با استفاده از مواد گیاهی، میکروارگانیسم‌ها و مواد غذایی اکوسیستمی متعادل ایجاد کردند.
علاوه بر فضای اصلی استخر، یک استخر کوچک نیز به شنای کودکان اختصاص داده شده است. در قسمت ورودی این سازه عظیم، رخت‌کن‌های متعدد، حمام‌ها و سرویس‌های بهداشتی وجود دارد. فضای استخر ساخته شده از مواد غیر شیمیایی، یک ساحل شنی، فضای پیک‌نیک، یک زمین بازی والیبال و مکانی برای برگزاری نمایشگاه‌ها را نیز در بر گرفته است.
معماران از همان ابتدای کار اهداف بلندپروازنه‌ای را در پیش گرفتند و به همین منظور استخر قدیمی را به طور کامل تخریب کردند تا استخر جدید را بدون استفاده از هر گونه مواد شیمیایی احداث کنند. استخر جدید با مساحتی برابر با 64 هزار و 465 فوت مربع، از یک سایبان فصلی و استخری عظیم تشکیل شده است که ظرفیت شنای 400 نفر را دارد.
در فرهنگ واژگان فارسی، استخر به معنی آبگیر، تالاب و حوض بزرگی که آب بسیار در آن جمع می شود آمده است. استخر سازه ای مصنوعی می باشد که مانند مخزن سرباز آب مورد نیازی که برای هدف های متفاوت مورد استفاده قرار می گیرد. استخرهای شنای امروزی تقریبا از اواسط قرن نوزدهم در طراحی ها جای گرفت .
در روم و یونان باستان از استخرهای مصنوعی برای مقاصد ورزشی و نظامی و به منظور آموزش مهارت های آبی استفاده می شد. در سال 1896 پس از شروع بازی های المپیک به شیوه ای نوین و برگزاری مسابقات شنا بود که طراحی و ساخت استخرهای شنا به سرعت رشد کرد و به تدریج استخرها شنای عمومی در شهرهای مختلف جهان ساخته شدند .پس از جنگ جهانی اول بود که رغبت عمومی برای برگزاری مسابقات شنا بیشتر شد. در این زمان بود که ، استانداردهای مرتبط با استخرها هم تدوین شد و ضرورت آموزش صحیح فنون شنا اهمیت دو چندان پیدا کرد .بعد از جنگ جهانی دوم گراش عمومی برای ساخت استخرهای خانگی بیشتر و بیشتر شد و استخرها جای خود را در ساختمان های مسکونی و ویلا ها پیدا کردند.
انواع استخرها از نظر جنس سازه عبارتند از:
استخرهای بتنی
استخرهای آب بندی شده با وینیل
استخرهای فایبر گلاس
استخرهای فلزی
استخرهای چوبی
انواع استخرها از لحاظ موقعیت قرار گیری استخر نسبت به سطح زمین عبارتند از:
استخرهای درون زمینی
استخرهای رو زمینی
استخرهای درون زمینی آن دسته از استخرهایی هستند که پس از خاک برداری و حفر گودال در زمین ساخته می شوند.در حالی که استخرهای روزمینی معمولا بر روی یک فونداسیون یا سکوو بالاتر از سطح زمین قرار می گیرند. این دسته از استخرها به ویژه در مناطقی که گودبرداری زمین به دلیل مشکلاتی مانند یخ زدن خاک امکان پذیر نیست مورد استفاده واقع می شود .ساختار برخی از این استخرها به گونه ای است که می توان انها را به راحتی از مکانی به مکان دیگر منتقل نمود.
انواع استخرها از نظر کاربرد عبارتند از:
استخرهای عمومی
استخرهای عمومی اغلب زیر مجموعه ای از مراکز ورزشی هستند که در آنها قسمت های مختلفی مانند استخر آب گرم ،استخر سرپوشیده،استخر سرباز،استخر کودکان و غیره در نظر گرفته می شود . استخرهای سرباز معمولا در مناطق گرمسیر مورد استفاده قرار می گیرند .در استخرهای بزرگ و عمیق معمولا سکوی شیرجه در نظر گرفته می شود.البته سکوی شیرجه تنها باید در استخرهای با عمق کافی تعبیه شود ، به طوری که شیرجه زدن افراد خطری را برای آنها ایجاد نکند.
استخرهای خصوصی
به طور کلی، ابعاد استخرهای خصوصی کوچکتر از استخرهای عمومی در نظر گرفته می شود. استخرهای خصوصی را می توان در دو نوع دائمی و یا موقتی تقسیم کرد .استخرهای موقتی که پایین تر از سطح زمین قرار می گیرند را می توان در فصل زمستان جمع کرد و دوباره در فصل تابستان در محل مورد استفاده قرار بگیرند.
استخرهای اقیانوسی
این دسته از استخرها در شهرهای ساحلی و در کنار اقیانوس ها یا دریاها ساخته می شوند.آب مورد نیاز این استخرها به وسیله جزر و مد آب در طول شبانه روز تامین می شود.آب اضافی نیز از دیواره استخر سرریز نموده و به دریا می ریزند .
استخرهای درمانی
بهره گیری از خواص درمانی آب از سالیان بسیار دور مورد توجه بشر بوده است ،به طوری که پیشینه آن به حدود چهار هزار سال پیش از مسیح باز می گردد.آب درمانی عبارت است از به کارگیری یخ ،بخار یا آب گرم یا سرد به طوری که هدف از ان بهبود وضعیت جسمانی ،از بین بردن ناراحتی های فیزیکی و بهبود عملکرد بدن باشد.
استخرهای درمانی را می توان در گروههای زیر جا خواهند داد :
- استخرهای آبگرم (خود به دو گروه استخرهای گردابی و استخرهای هوایی تقسیم می شوند)
- سونای خشک و بخار
- حوضچه های آب سرد
- استخرهای آب گرم طبیعی
استخر های هوایی
استخرهای هوایی که به آنها حمام های هوا نیز گفته می شود شباهت بسیار زیادی به جکوزی دارند .تفاوت مهم این استخرها با جکوزی آن است که در استخرهای هوایی ، به جای آب هوا از طریق نازل های تعبیه شده در کف استخر به داخل آب دمیده می شود که موجب ایجاد تلاطم خفیف و تاثیر ماساژگونه بسیار ملایمی بر روی پوست می گردد.
به لحاظ اقتصادی استخرهای هوایی پر هزینه تر از استخرهای گردابی هستند و در شرایط یکسان پمپ بزرگتری باید در آنها مورد استفاده قرار گیرد که علت آن این است که در استخر هوایی جریان هوا از کف استخر که تحت بیشترین فشار قرار دارد به داخل کاسه استخر دمیده می شود بنابراین برای ورود هوا به داخل استخر فشار ناشی از وزن تمام آب باید توسط پمپ خنثی شود .
به تدریج که حباب های هوا به سمت بالا حرکت می کنند ، فشار وارد بر ان ها نیز کمتر می شود و بدین ترتیب است که حباب ها منبسط می شوند تا در نهایت در سطح آب از بین رفته و وارد هوا می شوند.
استخرهای گردابی
استخرهای گردابی که گاهی اوقات کمام های گردابی نیز خوانده می شوند،همان استخرهایی هستند که بین عامه مردم به جکوزی شهرت پیدا کرده اند.
واژه جکوزی در واقع از نام شرکتی به همین نام گرفته شده که توسط هفت برادر ایتالیایی در کشور آمریکا ساخته شده است.
استخرهای گردابی برای اولین بار توسط شرکت جکوزی به تولید انبوه رسید و بدین ترتیب بود که خیلی زود در سراسر جهان این استخرها با نام جکوزی شناخته شدند.
طراحی استخر
درست است که استخرهای گردابی و هوایی هر دو خواص درمانی نیز دارند ولی تکیه بر خواص درمانی در استخرهای هوایی بسیار بیشتر از استخرهای گردابی است.از این جهت بسیار بعید است که در مجموعه های ورزشی و استخرهای عمومی که صرفا برای ورزش و تفریح در نظر گرفته شده اند ، با استخرهای هوایی مواجه شوید .این استخرها امروزه تنها در مراکز آب درمانی و مراکز توان بخشی مورد استفاده قرار می گیرند.
در نظر داشته باشید که سونا در گروه استخرها جای نمی گیرد ولی به عنوان مکان های جانبی استخر و در گروه کاربرد های آب درمانی جای می گیرد.
سونا خود به دو گروه سونای خشک و بخار تقسیم می شود .در سونای خشک از هوای گرم و خشک برای افزایش دمای محیط و افزایش شدت تعریق بدن استفاده کمک می شود .
در سونای خشک بدن در رطوبت نسبی بسیار پایین در معرض دمای یاد شده قرار می گیرد و به این ترتیب علی رغم دمای بسیار بالای هوا ، شرایط آسایش انسان بر روی نمودار سایکومتر یک در منطقه مناسبی قرار می گیرد ، به طوری که انسان قادر به تحمل این هوا خواهد بود.
نقش آبگیرها
آبگیرهای طبیعی که گاهی به آنها استخرهاب بدون لبه یا استخرهای بیکران نیز گفته می شود،گروهی از استخرها هستند که هیچ مرز مشخصی برای آنها قابل تعیین نیست. این آبگیرها معمولا در بستر کوه ها، سواحل اقیانوس ها، دریاها و قله کوهها شکل می گیرند.
در آبگیرهای مصنوعی معمولا از دو سیستم گردش آب متفاوت استفاده می شود. یکی از این سیستم های مشابه با سیستم گردش آب متداول استخرهاست که در آن آب استخر پس از عبور از فیلترها و گرمکن به قسمت اصلی استخر پمپ می شود.سیستم دومی که در این استخرها به کار گرفته می شود،سیستم گردش آب در کناره های آبگیر می باشد. در این سیستم آب پس از عبور از فیلترها در مجرای جمع آوری انباشته شده و سپس توسط پمپ به استخر فوقانی ارسال می شود.
